Bijvoeglijk naamwoord - l'aggettivo
Het Italiaanse bijvoeglijke naamwoord eindigt altijd op een klinker en neemt het geslacht en aantal aan van het zelfstandig naamwoord waarbij het hoort:
Verbuiging bijvoeglijk naamwoord
| lidwoord |
enkelvoud |
meervoud |
| mannelijk |
-o / -e |
-i / -i |
| vrouwelijk |
-a / -e |
-e / -i |
- Enkele bijvoeglijke naamwoorden worden niet verbogen waaronder de kleuren blu, rosa, viola, lilla.
Toon verbuiging voor woorden met uitgang -co en -go
Woorden met enkelvoud op -co:
Bij het vrouwelijk meervoud wordt altijd de spelling aangepast. Voor het mannelijk meervoud geldt:
- valt de klemtoon op de voorlaatste lettergreep dan wordt de spelling aangepast
- valt de klemtoon op de twee na laatste lettergreep dan verandert juist de uitspraak
stanco/-a => stanchi / stanche, sporco/-a => sporchi / sporche, secco/-a => secchi / secche, tedesco/-a => tedeschi / tedesche
economico/-a => economici / economiche, magnifico/-a => magnifici / magnifiche
- Uitzonderingen: amico => amici, nemico => nemici, greco => greci.
Woorden met een enkelvoud op -go:
Deze woorden krijgen altijd een aangepaste spelling.
lungo/-a => lunghi / lunghe, largo/-a => larghi / larghe
Toon speciale verbuigingen van buono, bello en grande
Als
buono vóór een zelfstandig naamwoord wordt geplaatst dan volgt het de regels van het onbepaald lidwoord mannelijk enkelvoud, namelijk:
- voorafgaand aan een woord dat begint met een z- of s+medeklinker (of x-, y-, gn-, pn-, ps-) blijft het buono;
- voorafgaand aan een woord dat begint met andere medeklinkers of met een klinker wordt het buon.
buon giorno, buon pomeriggio, buon amico
Als
bello vóór een zelfstandig naamwoord wordt geplaatst dan volgt het hetzelfde vormingspatroon als de samengetrokken voorzetsels
dello, dallo, nello.
bel tempo, bello spazio, bell'orologio, begli occhi, bella giornata, belle donne
Als
grande vóór een zelfstandig naamwoord wordt geplaatst dat begint met een medeklinker dan
mag het worden verkort tot
gran.
gran problema / grande problema
Plaatsing t.o.v. zelfstandig naamwoord
In het algemeen geldt dat hoe groter de subjectiviteit hoe flexibiler de positie van het bijvoeglijk naamwoord wordt. De meeste bijvoeglijke naamwoorden worden standaard achter het zelfstandig naamwoord geplaatst. Dit geldt in elk geval voor de volgende categorieën:
- nationaliteit (bijv. la donna italiana = de Italiaanse vrouw)
- kleur (bijv. il cielo blu = de blauwe hemel)
- vorm (bijv. il cesto ovale, il tavolo rettangolare)
- materie (bijv. il terreno argilloso, la roccia calcarea)
- bijvoeglijk gebruikt voltooid deelwoord (bijv. la partita vinta = de gewonnen wedstrijd)
- combinatie met een bijwoord (bijv. una casa molto grande = een erg groot huis)
- combinatie van meerdere bijvoeglijke naamwoorden (bijv. un uomo grande forte = een grote sterke man)
- afleiding van een ander bijvoeglijk naamwoord (bijv. un bambino carino = een lief/schattig kind/jongetje; carino komt van caro)
- nadruk op een bijvoeglijk naamwoord dat normaal ervoor wordt geplaatst (bijv. solo le case piccole saranno demolite = alleen de kleine huizen zullen worden gesloopt)
Bijvoeglijke naamwoorden die schoonheid, juistheid/goedheid, leeftijd en grootte/omvang uitdrukken worden standaard vóór het zelfstandig naamwoord geplaatst:
alto, bello, bravo, brutto, buono, caro, cattivo, giovane, grande, lungo, nuovo, piccolo, stesso, vecchio, vero.
Om een bijvoeglijk naamwoord dat gewoonlijk achter het zelfstandig naamwoord wordt geplaatst te benadrukken kan het ervoor worden geplaatst (bijv. solo i gialli taxi sono disponibili = alleen de gele taxi's zijn beschikbaar)
Soms heeft een bijvoeglijk naamwoord een beschrijvende inherente waarde bij plaatsing vóór en een aanduidende en restrictieve waarde bij plaatsing na het zelfstandig naamwoord:
un vecchio amico = een vriend die ik al lange tijd ken; un amico vecchio = een vriend die oud is
un grande scrittore = een groot(s) schrijver; un scrittore grande = een volwassen schrijver
una nuova macchina = een extra/vervangende auto; una macchina nuova = een auto die nieuw is (en niet tweedehands)
diverse cose = verschillende (=meerdere) dingen; persone diverse = verschillende (=niet gelijkende) personen
alte spese = hoge uitgaven; edifici alti = hoge gebouwen
Andere voorbeelden van (mogelijk) verschil in betekenis afhankelijk van de plaatsing:
un buon cuoco = een goede bakker (goed in 'bakken'); un cuoco buono = een bakker die goed is ('een goed persoon')
l'invisibile stella = de onzichtbare ster (onzichtbaar als inherente eigenschap); la stella invisibile (kan betekenen: tijdelijk onzichtbaar bijvoorbeeld door het weer)
i felici giorni della vita = de gelukkige levensdagen (elke levensdag is gelukkig); i giorni felici della vita (kan betekenen: een deel van de levensdagen zijn gelukkig)
Plaatsing erachter, onder andere in geval van:
De volgorde van meerdere bijvoeglijke naamwoorden achter elkaar is doorgaans: nationaliteit, kleur, vorm, afmeting, kwaliteit.
Een andere ordening die wel wordt gebruikt is: woorden met minder letters of lettergrepen komen vóór woorden met meer letters of lettergrepen.
In geval van vergelijking wordt het contrasterende woord best achteraan geplaatst:
- hai un cane nero enorme o un cane nero piccolo? = heb je een grote zwarte hond of een kleine zwarte hond?
- hai un cane enorme nero o un cane enorme di un altro colore? = heb je een grote zwarte hond of een grote anderskleurige hond?